Блупринт групата за реформи во правосудството изразува сериозна загриженост за начинот на кој Судскиот совет на Република Северна Македонија (ССРСМ) го спроведе изборот на ВД претседател на Основниот Кривичен суд Скопје на јавната седница одржана на 3 јули 2025 година. На седницата беа избрани повеќе ВД претседатели на основни судови поради истекување или престанување на мандатот на досегашните претседатели, но немаше конзистентност во начинот и постапката на избор на новите ВД претседатели.
Поточно, за различни кандидати се применуваа различни критериуми и процедури, што фрла сомнеж врз независноста и кредибилитетот на Судскиот совет. Според досегашната пракса на ССРСМ, при предлагање на судија за ВД претседател се наведува причината за предлогот, со оглед дека законската рамка не предвидува детални критериуми за определување на ВД претседател, освен одредбата од Законот за судови1 која гласи: „Во случај на разрешување или престанок на мандатот на претседателот на судот, до избор на нов претседател на судот, Судскиот совет на Република Македонија од редот на судиите во судот определува вршител на должноста претседател на судот кој во последната година е оценет со највисока позитивна оцена и во однос на останатите судии има добиено најголем број бодови“.
И покрај тоа што оценувањето на судиите се спроведува на секои четири години, оваа одредба не треба да се толкува исклучиво како последната календарска година, туку како „последно спроведено оценување“, согласно духот на законот.
Досега, при избор на ВД претседатели се предлагаше истиот претседател да продолжи да ја врши таа функција додека да биде избран нов, доколку има услови за тоа, како што беше случај на вчерашната седница при изборот на ВД претседатели на Гостивар и Дебар. Во други случаи, за ВД претседатели се предлагале судии кои имаат најголем стаж или највисока оценка добиена при последното оценување.
Меѓутоа, во конкретниот случај со Основниот кривичен суд Скопје, вчерашниот предлог за ВД претседател е спорен бидејќи во текот на 2025 година беше спроведено оценување на судиите од овој суд во рамки на нивното кандидирање за судии во Апелациониот суд Скопје. Тоа значи дека во моментот има судии кои се оценети „во последната година“, како што е наведено во Законот за судови. И покрај тоа, не беше наведено дали кандидатот кој беше предложен и избран за ВД претседател има добиено најголем број бодови во однос на останатите судии, согласно барањата на одредбата во Законот за судови, што ја доведува во прашање транспарентноста и законитоста на процесот и предизвикува сомнежи за пристрасност и влијанија во одлуките на ССРСМ.
Сметаме дека секое поинакво постапување при носење на одлуки фрла сомнеж за притисоци и влијанија врз судската власт со што дополнително се поткопува довербата во Судскиот совет, а со тоа и во целиот механизам на владеење на правото и правната држава.
Како група која подолго време ја следи работата на правосудството во целина, потенцираме дека почитувањето на законите и постапките кои се предвидени согласно законските регулативи треба да бидат единствен императив и стандард преку кој се гарантира независноста и самостојноста на судиите. На тој начин се гарантира и владеење на правото, особено што, по препораките од Оценската мисија, ССРСМ се обврза дека ќе ги вложи сите напори да работи транспарентно, конзистентно и согласно законските одредби и процедури.
Блупринт група за реформи во правосудството:
– Институт за човекови права (ИЧП)
– Коалиција „Сите за правично судење“ (КСПС)
– Македонско здружение на млади правници (МЗМП)
– Хелсиншки комитет за човекови права
– Центар за правни истражувања и анализи (ЦПИА)